Fara í efni

Skápur Hjálmars og Hjálmars

Á miðloftinu í Áshúsinu er útskorinn skápur frá 1843. Á hurðina er grafið með höfðaletri: Huar s/em stoc/kin audg/rund a i e/igu sini l/ista bes/ta lanid f/ anno /1843, sem útleggst þannig: Hver sem stokk-inn auðgrund á / í eigu sinni / lista besta lánið finni.


Vísan er gamall húsgangur. Skápinn skar Hjálmar Jónssonar (1796-1875) skáld frá Bólu í Blönduhlíð fyrir Hjálmar vin sinn Árnason í Bakkakoti.

Hjálmar Jónsson í Bólu var einn af mörgum sjálflærðum hagleiksmönnum, sem gaf þjóðinni í arf  glæsilegt handverk og kveðskap sem hefur framlengt dvöl hans, ef svo má segja, í hérvistinni um ókomna tíð. 
 
Hjálmar fæddist á Hallandi á Svalbarðsströnd við Eyjafjörð árið 1796. Hann var barn vinnuhjúa þar og var komið í fóstur hjá góðri konu í sömu sveit, sem hann dvaldi hjá til 14 ára aldurs. Þá var hann sendur til að vinna fyrir sér. Hann fór í vinnumennsku bæ af bæ og endaði vestur í Skagafirði. Hann giftist Guðnýju Ólafsdóttur árið 1822. Þau hófu búskap á Bakka í Öxnadal sama ár en fluttu þaðan 1824 að Nýa­bæ í Austurdal, góðri jörð þar sem þeim búnaðist vel þrátt fyrir ofríki nágrannanna. Árið 1829 hröktust þau burtu úr Austurdal í Uppsali í Blönduhlíð, þar sem þau bjuggu til 1835. Þaðan fóru þau að Bólu þar sem þau hokruðu til 1843. Þá fluttu þau að Minni-Ökrum. Árið 1845 dó Guðný, en Hjálmar bjó á Minni-Ökrum til 1871, ásamt Guðrúnu dóttur sinni. Árin 1871-1873 bjó hann í Grundargerði, en gafst upp þegar honum var boðið að flytja úr Akrahreppi yfir að Starrastöðum í Lýtingsstaðahreppi þar sem hann dvaldi til vors 1875. Þá fékk hann inni í beitarhúsum frá Brekku í Seyuhreppi. Þar andaðist hann 25. júlí 1875.
 
Hjálmar er jarðaður í kirkjugarðinum á Miklabæ í Akrahreppi þar sem honum hefur verið reistur minnisvarði. Saga Hjálmars er saga hins snauða íslenska kotbónda sem háði ævilanga baráttu við fátækt og strit. Það sem skilur hann frá öðrum kotbændum voru óvenjulegar gáfur, sem öfluðu honum bæði vina og óvina. Kveðskapur oftar óvina en útskurður vina, en í honum var hann afar fær, eins og margir fallega útskornir munir eru til vitnis um. Hjálmar skar út að fornri íslenskri hefð. Hann mun langmest hafa skorið út á yngri búskaparárum sínum. Kom tvennt til. Eftirspurn eftir útskornum munum fór minnkandi þegar leið á 19. öldina og fingur Hjálmars krepptust upp úr miðjum aldri og hann átti óhægara með að beita skurðarjárninu. En orðgnægðin og bragfræðin yfirgaf hann ekki. Honum var margt fleira til lista lagt. Hann var listaskrifari, fróður og minnugur, þjóðfræðasafnari, góður kvæðamaður og þótti hafa merkilega frásagnargáfu og var því eftirsóttur til ræðuhalda á mannamótum. Hann hafði afburða vald á íslenskri tungu, en fjölyrti hvorki um það né annað. Þó tæpir hann á því í þessum vísum:
 
Handverki venst ég helst ónýtu 
horfi í blöð og tálga spýtu 
rispa með penna og raula stef.
 
 Í Syrpu frá 1852 er kvæði sem hann kallaði Raupsaldurinn, sem hann ætlaði að hafa „til gamans í ellinni til að hlæja að". Þar segir hann í stuttu máli í hvað tími hans hefur mest farið í tilvistinni:
 
 Tegldi ég forðum tré með egg
teygði járn og skírði.
Fjölnis brúðar skóf af skegg
skeið í vatni skýrði.  
 
Tætti ég ull og bjó úr band
beitti hjörð um vetur 
heitum kopar hellti í sand 
hjó á fjalir letur. 
 
 
Heimild: Kristján Eldjárn, 1975. Hagleiksverk Hjálmars í Bólu. Reykjavík.